วิธีเพาะเลี้ยงหนอนแมลงวันลาย นักกำจัดขยะอินทรีย์ และช่วยลดต้นทุนอาหารสัตว์

อาหารสัตว์มีราคาเพิ่มสูงขึ้น ในหลายประเทศจึงเฟ้นหาวัตถุดิบเพื่อมาทดแทนอาหารสัตว์จากพืช ซึ่งหนึ่งในตัวเลือกที่น่าจับตามอง คือ การเลี้ยงหนอน แมลงวันลาย

แมลงวันลาย หรือ หนอนแมลงวันลาย (Black Soldier Fly) หรือแมลงโปรตีน นับว่าเป็นแมลงทางเลือกที่เข้ามาทดแทนกากถั่วเหลืองได้อย่างดี เนื่องจากมีโปรตีนสูงถึง 40-50% อีกทั้งยังมีกรดลอริกที่ช่วยป้องกันเชื้อก่อโรค และอุดมไปด้วยโอเมก้า 3,6,9 นอกจากนี้ก็ยังเป็นนักย่อยสลายเศษอาหาร ซึ่งสามารถช่วยลดปัญหาการปล่อยก๊าซเรือนกระจก ต้นตอของสภาวะโลกร้อน รวมถึงช่วยลดต้นทุนค่าอาหารสัตว์ภายในฟาร์มด้วยเช่นกัน

จากปัญหาราคาอาหารสัตว์ที่เพิ่มสูงขึ้น แต่ความต้องการก็เพิ่มขึ้นเช่นกัน เกษตรกรหลายรายจึงเริ่มหันมาเลี้ยงหนอนแมลงวันลายกันมากขึ้น เช่นเดียวกันกับ คุณฉัตร – ฉัตรสุดา ธิตินาสกุล อดีตวิศวกรโยธา เจ้าของฟาร์มหนอนแมลงวันลาย Suda Ento Farm แมลงโปรตีน Black Soldier Fly ที่ได้มองเห็นโอกาสในการทำธรุกิจในครั้งนี้

คุณฉัตรเล่าว่า “เราพบว่าต่อไปในอนาคตอาหารจะเป็นวิกฤต และอาหารสำหรับสัตว์มีแนวโน้มเติบโต จากประชากรโลกที่เพิ่มสูงขึ้น เพราะสุดท้ายคนก็ต้องรับประทานเนื้อสัตว์อยู่ดี รวมถึงตลาดสัตว์เลี้ยงก็เติบโตด้วยเช่นกัน แล้วอะไรเป็น pain point ของตลาดนี้ ก็คือ วัตถุดิบในการทำอาหารสัตว์มีต้นทุนที่สูงขึ้น จึงเริ่มหาว่ามีวัตถุดิบอะไรที่มาทดแทนได้บ้าง ก็พบว่า แมลงเป็นอีกตัวเลือกหนึ่งที่น่าสนใจ และพอเรามาดูข้อดี-เสีย ที่เราพอจะทำได้ ก็พบว่า หนอนแมลงวันลายเหมาะสมกับเราที่สุด”

สำหรับใครที่กำลังหาแนวทางในการลดต้นทุนอาหารสัตว์ หรือ ผู้ที่อยากกำจัดขยะอาหารในครัวเรือนด้วยตนเอง ก็สามารถเลี้ยงหนอนแมลงวันลายเพื่อช่วยแก้ไขปัญหาดังกล่าวได้ ซึ่งคุณฉัตรก็ได้เล่าวิธีการเลี้ยงไว้อย่างละเอียดสามารถนำไปปฏิบัติตามได้ไม่ยาก

วิธีเลี้ยงหนอนแมลงวันลาย

อุปกรณ์เลี้ยงหนอน แมลงวันลาย

1. ไข่หนอนแมลงวันลาย 5 กรัม
2. อาหารเลี้ยง (สูตรเฉพาะของทางฟาร์ม) สามารถใช้เป็นเศษอาหารเลยก็ได้
3. ผงโรยกันหนอนไต่ออก (รำละเอียด)
4. กระบะ
5. ตาข่าย

การเตรียมอาหารและภาชนะสำหรับเลี้ยงหนอน แมลงวันลาย

หลังจากที่ได้ไข่มาแล้ว ให้นำไข่มาเก็บไว้ในภาชนะปิดด้วยฝาตาข่ายเพื่อช่วยระบายอากาศ และวางไว้ในที่ร่ม ใช้เวลาประมาณ 2-3 วัน ตัวอ่อนจะเริ่มฝักออกมา จากนั้นให้นำอาหารสำหรับเลี้ยงมาผสมเข้ากับน้ำ โดยถ้าบีบแล้วมีน้ำไหลตามร่องนิ้วแสดงว่าสามารถใช้ได้แล้ว

สำหรับผู้ที่เลี้ยงเพื่อกำจัดเศษอาหารในครัวเรือน ก็สามารถนำเศษอาหารมาวางไว้ในกระบะได้เลย โดยอาหารที่ให้ได้มีตั้งแต่ เศษอาหารจากครัวเรือน อาหารกระป๋องหมดอายุ เศษผักผลไม้ที่เน่าเสีย ในปริมาณ 1 ถ้วย/วัน สำหรับปริมาณไข่ 5 กรัม

จากนั้นโรยด้านข้างด้วย รำละเอียด เพื่อป้องกันไม่ให้ตัวหนอนไต่ออกได้ สาเหตุที่ตัวหนอนจะไต่ออกนั้น เนื่องจาก อาหารอุ้มน้ำหรือเปียกมากเกินไป และ สภาพอากาศมีความชื้นสูง สุดท้ายให้เทตัวอ่อนที่พึ่งฟักลงบนอาหาร พร้อมปิดตาข่ายเพื่อป้องกันสัตว์ชนิดอื่นเข้ามากินหนอน รวมถึงป้องกันแมลงวันบ้านเข้ามาวางไข่ นำไปวางไว้ในที่ร่มอากาศถ่ายเทสะดวก และไม่ได้รับแสงแดดโดยตรง

หนอนแมลงวันลาย อายุได้ 4-7 วัน

จากชุดทดลองเลี้ยง มีไข่ในปริมาณ 5 กรัม ในระยะนี้สามารถแบ่งเป็น 3 กระบะได้ โดยแบ่ง 2 กระบะแรกสำหรับนำไปเป็นอาหารสัตว์ ส่วนอีกกระบะเก็บไว้เป็นพ่อแม่พันธุ์เพื่อใช้ขยายต่อในอนาคต

วิธีสังเกตเศษอาหารว่าต้องเพิ่มหรือไม่เพิ่ม ให้สังเกตปริมาณของเศษอาหารที่เหลืออยู่ ถ้าจากเดิมที่ให้อาหารในปริมาณเท่าเดิม แต่เริ่มย่อยได้ช้าลงให้ลดปริมาณเศษอาหารลง หรือถ้าเศษอาหารกลายเป็นผุยผง (มูลหนอน) แล้ว แสดงว่าเศษอาหารที่ให้เริ่มไม่พอแล้ว

ข้อควรระวัง ถ้าให้เศษอาหารเยอะมากเกินไป หนอนจะย่อยอาหารได้ช้า ส่งผลให้อาหารเริ่มมีกลิ่นและดึงดูดแมลงบ้านมาได้

หนอนแมลงวันลาย อายุ 13-18 วัน พร้อมเก็บเกี่ยวสำหรับนำไปเป็นอาหารสัตว์

เป็นช่วงที่ตัวหนอนมีโปรตีนสูงที่สุด เหมาะสำหรับนำไปเป็นอาหารสัตว์ และกินอาหารเร็วมากที่สุดด้วยเช่นกัน โดยความเร็วในการเจริญเติบโตของหนอนนั้น ขึ้นอยู่กับปริมาณของสารอาหาร ถ้าอาหารที่เลี้ยงมีโปรตีนสูง ก็จะช่วยให้หนอนโตได้เร็วกว่าอาหารที่มีโปรตีนต่ำ

โดยที่ฟาร์มที่เลี้ยงเชิงพาณิชย์จะควบคุมปริมาณสารอาหาร จึงทำให้เก็บเกี่ยวได้เร็ว ใช้ระยะเวลาเพียงแค่ 13 วัน ส่วนที่เลี้ยงด้วยเศษอาหารตั้งแต่แรกก็จะโตช้ากว่าและเก็บเกี่ยวได้ช้ากว่าตามไปด้วย ในการเก็บเกี่ยวนั้นจะไม่เก็บทั้งหมด โดยจะให้แบ่งส่วนหนึ่งเก็บไว้เป็นพ่อแม่พันธุ์ชุดต่อไปด้วย

ในขั้นตอนการเก็บเกี่ยวหนอน ที่ฟาร์มเลือกใช้เครื่องร่อนเพื่อลดระยะเวลาการแยกหนอนออกจากมูล โดยลักษณะของมูลหนอนที่ดี ที่เหมาะสำหรับในการนำไปเป็นปุ๋ยบำรุงพืชผัก จะมีกลิ่นของมูลหนอนชัดเจน แต่ถ้ากลิ่นที่ได้เป็นกลิ่นเศษอาหารแสดงว่าหนอนกินไม่หมด ให้นำมูลหนอนที่มีเศษอาหารอยู่ไปหมักอีกที

หนอนแมลงวันลาย อายุ 19-24 วัน เตรียมพร้อมเข้าสู่ดักแด้

สำหรับชุดที่แยกออกมาสำหรับนำไปเป็นพ่อแม่พันธุ์ ช่วงนี้ตัวหนอนจะเริ่มมีสีน้ำตาลเข้มขึ้นไปจนถึงสีดำ โดยสีที่เข้มขึ้นนั้นมาจากตัวหนอนจะเริ่มสร้าง ไคติน-ไคโตซาน ซึ่งช่วงอายุนี้จะไม่เหมาะนำไปเป็นอาหารสัตว์แล้ว เพราะ สัตว์บางชนิดจะไม่สามารถย่อยได้ และพฤติกรรมของตัวหนอนจะกินน้อยลง เคลื่อนตัวหาที่มืดและแห้ง สุดท้ายจะหยุดนิ่งเพื่อเตรียมพร้อมเข้าสู่ดักแด้

หนอนแมลงวันลาย อายุ 25-40 วัน ระยะดักแด้

หลังจากที่กลายเป็นดักแด้แล้วให้แยกตัวหนอนกับมูลหนอนออกจากกัน ซึ่งจะเก็บดักแด้ไปไว้ในที่แห้งและมืด โดยเก็บไว้ในกรงตาข่ายเพื่อให้ตัวเต็มวัยไม่สามารถบินหลบหนีไปได้

แมลงวันลาย อายุ 40-50 วัน ระยะตัวเต็มวัย

อุปกรณ์ในการผสมพันธุ์หนอนแมลงวันลายเพื่อเก็บไข่

1. กรงสำหรับเลี้ยงพ่อแม่พันธุ์
2. แผ่นไม้ หรือ กระดาษลัง
3. เศษผักผลไม้กลิ่นหมักสำหรับล่อพ่อแม่พันธุ์มาวางไข่

หลังจากนั้นประมาณ 10-15 วัน พอเริ่มสังเกตเห็นตัวเต็มวัยของหนอนแมลงวันลายบินออกมาแล้ว ให้วางแผ่นไม้หรือกระดาษลังมาวางซ้อนทับกันเพื่อให้แมลงวันลายได้วางไข่ ส่วนด้านล่างจะรองด้วยภาชนะที่ใส่เศษผักผลไม้ที่มีกลิ่นหมัก โดยที่ไม่วางให้แผ่นไม้สัมผัสกับตัวล่อโดยตรง

ระยะนี้ตัวเต็มวัยจะกินอาหารเพียงแค่น้ำสะอาด โดยสเปรย์บนใบไม้ปลอมให้มีน้ำเกาะ และมีระยะเวลาให้ผสมพันธุ์ประมาณ 5-10 วัน หลังจากนั้นก็จะตายแล้วกลายเป็นซากแมลง และอย่าลืมเก็บแผ่นไม้หรือกระดาษลังที่วางไว้ทุกวัน เพื่อให้ตัวหนอนมีขนาดเท่ากัน

ปัจจัยที่ทำให้พ่อแม่พันธุ์ไม่วางไข่

1. อุณหภูมิหนาวเกินไป จะไม่บินจับคู่เพื่อผสมพันธุ์
2. อุณหภูมิร้อนเกินไป ก็มักจะมีภาวะการตายเกิดขึ้น
3. พ่อแม่พันธุ์ที่ได้ มีเพศใดเพศหนึ่งเยอะเกินไป ทำให้หาคู่จับได้ยาก
4. แสงมีความสำคัญในการผสมพันธุ์ในช่วงตัวเต็มวัย จะกระตุ้นให้เกิดการผสมพันธุ์ได้มากขึ้น

ข้อควรระวังในการ เลี้ยงหนอนแมลงวันลาย

1. มด ป้องกันได้โดยรองกระบะด้วยน้ำ หรือ ใช้ชอล์กกันมดขีดกันมดไว้
2. ปิดตาข่ายให้มิดชิดเพื่อป้องกัน จิ้งจก และ นก มากินหนอนแมลงวันลาย
3. ผักผลไม้ ที่อาจปนเปื้อนสารเคมี ที่อาจทำให้หนอนแมลงวันลายตายได้อย่างรวดเร็ว
4. ระวังเรื่องการโดนแสงแดดโดยตรง โดยเฉพาะช่วงบ่ายที่อุณหภูมิสูง
5. เศษอาหารทุกชนิดสามารถเทใส่ได้ แต่กรณีที่มีน้ำมากให้แยกน้ำออก เพราะถ้าน้ำมากเกินไปหนอนจะไต่ออกจากเศษอาหารได้ ส่วนก้างปลาหรือกระดูกให้แยกออกหน่อย เพื่อให้ง่ายต่อการแยกหนอนออกจากเศษอาหาร

การเลี้ยงหนอน แมลงวันลาย สำหรับเป็นอาหารเสริมสัตว์เลี้ยงในเชิงพาณิชย์

คุณฉัตรเลือกใช้สูตรอาหารที่เป็นออร์แกนิกจากผลพลอยได้ทางการเกษตร ไม่ได้มาจากเศษอาหาร ซึ่งเศษอาหารจริงๆ สามารถใช้ได้ แต่ขึ้นอยู่กับว่าปลายทางแล้วใช้เพื่ออะไร ถ้าใช้ลดต้นทุนค่าอาหารสัตว์ในฟาร์ม หรือลดเศษอาหารในครัวเรือนก็สามารถทำได้ แต่สำหรับเชิงการค้าก็ต้องดูเรื่องความสะอาดและโภชนาการเพื่อให้ลูกค้ามั่นใจในผลิตภัณฑ์ รวมถึงมีการจดบันทึกและสามารถตรวจสอบย้อนกลับได้

“ในช่วงแรกที่เราลองใช้เศษอาหารในการเลี้ยงร่วมกับทางมหาวิทยาลัย ก็พบว่า มีปัญหาเรื่องการจัดการ เพราะเศษอาหารที่ได้รับมาก็จะไม่ได้มีการแยกขยะ และมีเศษพลาสติกปะปนมาด้วย ซึ่งในขณะนั้นก็จะมีแมลงวันบ้านมาวางไข่ มาก่อกวน มันทำให้มันไม่คลีน และเสียคอนเซ็ปต์ที่เราตั้งไว้ตั้งแต่แรก การเลี้ยงเศษอาหารจะส่งผลต่อกลิ่นของตัวหนอนด้วย ทำให้มีกลิ่นแล้วพอเข้าสู่กระบวนการแปรรูปจัดการได้ยาก และเราควบคุมสารอาหารในตัวหนอนได้ยากด้วย”

ผลิตภัณฑ์วัสดุปลูกและบำรุงพืชจากมูลหนอน แมลงวันลาย

แบ่งเป็นกลุ่มวัสดุปลูกและปุ๋ยฉีดพ่นทางใบ โดยมีส่วนประกอบหลักจากมูลหนอนแมลงวันลายที่เป็นผลพลอยจากในฟาร์มล้วนแล้วเป็นผลิตภัณฑ์ออร์แกนิก ซึ่งรวมถึงมีผลิตภัณฑ์ที่ตอบโจทย์กลุ่มผู้ปลูกกัญชา ฉีดพ่นเพื่อช่วยในการแตกดอก

“เราพยายามทำให้สินค้าให้ใช้ง่ายที่สุด เพราะด้วยความที่เป็นสินค้าที่แปลกใหม่ ถ้าใช้ยากก็จะเข้าถึงได้ยากมากขึ้น”

สำหรับคนที่อยากเลี้ยงหนอน แมลงวันลาย

“หนอนแมลงวันลายเลี้ยงง่าย เราสามารถเลี้ยงข้างบ้านหรือระเบียงก็ได้ สิ่งที่เราต้องดูแลคือไม่ให้มี มด หรือ จิ้งจก เพราะในการเลี้ยง และมีตาข่ายป้องกันแมลงวันบ้าน ให้อยู่ใต้ชายคา มีแสงแดดรำไร ที่สำคัญเป็นแมลงในประเทศไทยสามารถเลี้ยงได้ง่าย ทางเรา Suda Ento Farm แมลงโปรตีน Black Soldier Fly ยินดีให้คำปรึกษาสำหรับท่านใดที่สนใจศึกษาหรือกำลังตัดสินใจอยากเลี้ยงหนอนแมลงวันลายอยู่ รวมถึงท่านที่ซื้อชุดเลี้ยงหนอนแมลงวันลายกับเราไปแล้วสามารถ เราก็จะให้คำแนะนำตลอดการเลี้ยง” คุณฉัตร กล่าวทิ้งท้าย

เรื่อง : กิตตินัย อัศวเลิศลักษณ์

ภาพ : อนุพงษ์ ฉายสุขเกษม

คุณโพและคุณหนูดี กับการ ปลูกผักอินทรีย์ บนพื้นที่ที่เคยเป็นกองขยะ

แนวทางการประยุกต์ใช้ เกษตรฟื้นฟู ในการทำฟาร์มออร์แกนิก