สวนไทยในสายตา “สกุล อินทกุล” นักจัดดอกไม้ที่จัดสวนสไตล์ไทยให้อยู่ร่วมกัน

หากให้นึกถึงสวนไทยที่ประทับใจไม่เคยลืม ภาพแรกที่ผมนึกขึ้นในหัวคือ สวนของพิพิธภัณฑ์วัฒนธรรมดอกไม้ โดย คุณสกุล อินทกุล ศิลปินนักจัดดอกไม้ผู้มีชื่อเสียงในระดับสากล ผู้ก่อตั้งและผู้ออกแบบพิพิธภัณฑ์แห่งนี้

นอกจากการจัดดอกไม้ในสไตล์ร่วมสมัยอันมีเอกลักษณ์เฉพาะตัวไม่เหมือนใครแล้ว หลายครั้งคุณสกุลก็รังสรรค์การจัดสวนได้อย่างงดงามเช่นกัน อย่างโปรเจ็คท์ที่ทำร่วมกับ “บ้านและสวน” ภายในโครงการหมูบ้านจัดสรร เทพา รามคำแหง 118 (Dhepa Ramkhamhaeng 118) ซึ่งใกล้แล้วเสร็จในเร็ว ๆ นี้

“การจัดดอกไม้กับการจัดสวนมีความเหมือนกัน เพียงแต่มีขนาดและข้อจำกัดบางอย่างแตกต่างกัน เพราะทุกอย่างล้วนมาจากพื้นฐานของการจัดองค์ประกอบศิลป์ เช่น การจัดดอกไม้ต้องมีจุดเด่นนำสายตา ตัวรอง และฉากหลัง การจัดสวนก็เช่นกัน ทำให้เราสามารถประยุกต์การจัดสวนหรือจัดดอกไม้ได้หลากหลายสไตล์ภายใต้การออกแบบสัดส่วนอย่างสมดุล อีกประเด็นหนึ่งคือการเข้าใจลักษณะทั่วไปของต้นไม้ พร้อมวางแผนถึงอนาคตที่ต้นไม้ในสวนจะเจริญเติบโตไปตามรูปทรงของต้นในธรรมชาติ”

 

สวนไทยคืออะไร

สวนไทยก็เช่นเดียวกับวัฒนธรรมไทย เรามีรากฐานมาจากการรวบรวมเชื้อชาติและศิลปวัฒนธรรมอันหลากหลายมาประยุกต์หรือผสมผสานจนเป็นรูปแบบของเราเอง ไม่ว่าจะเป็นการจำลองรูปแบบหรือการนำองค์ประกอบหรือของตกแต่งจากวัฒนธรรมที่น่าสนใจมาตกแต่ง ดังจะเห็นได้ในประวัติศาสตร์ เช่น การนำสวนฟอร์มัลของฝรั่งเศสมาตกแต่งในสวนของพระนารายณ์ราชนิเวศน์ในสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช การประดับบริเวณชานเรือนด้วยกระถางบอนไซจากวัฒนธรรมญี่ปุ่นและจีน หรือการจำลองภูเขาในธรรมชาติของเขามอที่ได้รับอิทธิพลมาจากการจัดสวนสไตล์จีน พิพิธภัณฑ์วัฒนธรรมดอกไม้เองก็ออกแบบเส้นทางการชมสวนให้มีการเดินที่ค่อยๆเผยให้เห็นมุมมองที่หลากหลาย มิติในสวนจะเปลี่ยนไปเรื่อยๆ หรือการหยิบยืมทัศนียภาพของเพื่อนบ้านมาใช้ในสวนเช่นเดียวกับการนำไอเดียของสวนญี่ปุ่นมาประยุกต์ใช้ เพื่อให้ตอบโจทย์ด้านการใช้งานและสร้างสุนทรียภาพในการเดินชมสวน

“วัฒนธรรมไทยหรือเอเชียมีภาษาที่เชื่อมต่อกัน จะบอกว่าสวนลักษณะนี้มาจากสวนญี่ปุ่น ซึ่งสวนญี่ปุ่นเองก็ไปหยิบยืมจากจีนมาเช่นกัน วัฒนธรรมของเราเป็นการบูรณาการความเป็นอยู่เข้ากับธรรมชาติที่เราประดิษฐ์เป็นสวนขึ้นมาให้สอดคล้องกับวิถีชีวิตในแบบของเรา”

สวนไทย
กระถางทรงฟักทองแบบโรมันนำมาจัดวางเป็นจุดเด่นในสวน และยังเข้ากันได้กับศาลาไทยด้านหลัง
สวยไทย
แสงเทียนตามทางเดินที่นำไปสู่มุมมองที่สามารถชมบ้านสไตล์โคโลเนียล ให้ความรู้สึกโรแมนติกและช่วยให้นึกถึงเสน่ห์ในอดีต
สวนไทย
ร่มเชียงใหม่นำมาปักเพื่อสร้างจุดเด่นในสวน ได้แรงบันดาลใจมาจากในประเทศญี่ปุ่นที่นำร่มกางให้ดอกไม้ซึ่งมีความเปราะบาง ป้องกันแดดและน้ำฝน
สวนไทย
ต้นกร่างแผ่กิ่งก้านสวยงาม ตกแต่งด้วยเครื่องแขวนที่ได้แรงบันดาลใจมาจากรากอากาศในธรรมชาติ

ความเชื่อที่ฝังรากลึกในคนไทยส่งผลต่อการจัดสวนด้วยเช่นกัน   

ความเชื่อที่หลากหลาย ไม่ว่าจะเป็นศาสตร์ฮวงจุ้ยหรือการบูชาพระภูมิเจ้าที่ กลายเป็นส่วนหนึ่งของรากฐานการจัดสวนไทยเช่นกัน หรือจะเป็นความเชื่อในเรื่องไม้มงคลซึ่งนิยมปลูกตามทิศของบ้าน โดยแต่ละภาคแต่ละพื้นถิ่นก็มีความเหมือนและแตกต่างกันไป กุศโลบายหนึ่งก็เพื่อเป็นการอนุรักษ์พรรณไม้พื้นถิ่นไม่ให้สูญพันธุ์ไปหรือให้คนในบ้านสามารถมีผลผลิตไว้รับประทานตลอดทั้งปี ในสวนที่พิพิธภัณฑ์วัฒนธรรมดอกไม้เองก็มีการนำความเชื่อในรูปแบบต่างๆมาใช้ ไม่ว่าจะเป็นการให้ซินแสมาตรวจดูฮวงจุ้ยการวางผังส่วนต่างๆ การปลูกไม้มงคลประจำทิศหรือว่านมงคลชนิดต่างๆ

“นอกจากนี้ก็มีไม้มงคลต่างๆ ได้แก่ ว่านเสน่ห์จันทร์โกเมน เสน่ห์จันทร์แดง เสน่ห์จันทร์ขาว และว่านนางคุ้ม ซินแสดูฮวงจุ้ยเคยมาดูแล้วบอกว่ามุมนี้เป็นบริเวณของผู้หญิง ให้หาประติมากรรมหรือเทพเจ้าผู้หญิงมาตั้ง ด้วยความที่ว่าหารูปแบบที่ลงตัวและถูกใจยาก ก็เลยปลูกว่านนางคุ้มแทนเสียเลย ศาลากับสระว่ายน้ำมีอยู่แล้ว ทิศนี้เป็นทิศมังกร มีสระว่ายน้ำถูกต้องที่สุด สระก็เป็นรูปเมล็ดถั่วไม่มีเหลี่ยมไม่มีมุม น้ำในสระก็มีหัวเจ็ตให้หมุนเวียน มีการเคลื่อนไหว ถูกต้องตามหลักฮวงจุ้ยทุกประการ มุมนี้ปลูกอ้อยดํา ปาล์มจีบ หมากแดง หมากสง หมากเขียว จั๋ง คนไทยปลูกไผ่สีสุกทางทิศตะวันออก แต่เราไม่มีที่ปลูกจึงปลูกไผ่สีทองแทน เพื่อนําความเจริญรุ่งเรืองมาให้ ต้นไม้หลายอย่างต้องการปลูกเอาเคล็ดก็จริง แต่ก็ปรับให้เหมาะสมกับพื้นที่และเป็นของเราเอง มุมศาลานี้พอแดดยามสายส่อง ไผ่สีทองที่ปลูกก็จะช่วยกรองแสงแดดให้พื้นที่ตรงนี้ร่มรื่นขึ้น นอกจากจะประดับตกแต่งแล้ว ยังได้ตัดไม้ไผ่ในสวนมาใช้ด้วย นั่นคือประโยชน์ที่คนไทยโบราณคิดเอาไว้แล้ว

สวนสไตล์ไทย
แม้สระว่ายน้ำและศาลาจะวางในตำแหน่งตามความเชื่อด้านฮวงจุ้ย แต่ในแง่ของการใช้งานก็ช่วยให้มุมดังกล่าวดูสดชื่นและน่าใช้งาน
ต้นลั่นทมปลูกริมทางเดินเพื่อให้ในทุกเช้าตื่นมาพบกับดอกที่หล่นร่วงลงพื้นอย่างสวยงาม ในยุคหนึ่งไม่นิยมปลูกในบ้าน เพราะพิษของยางที่เป็นอันตรายกับเด็ก

อยู่เขตร้อนชื้น ปลูกพรรณไม้ร้อนชื้น

แม้ว่าจะสามารถนำเอาองค์ประกอบจากหลากหลายวัฒนธรรมมาประยุกต์ใช้ในสวนได้ แต่ต้นไม้ในสวนไทยก็ยังต้องเป็นไม้พื้นถิ่นที่สามารถปลูกได้ในภูมิอากาศแบบร้อนชื้นที่เหมาะสมตามภูมิภาคนี้ เพื่อง่ายต่อการดูแล โดยเฉพาะไม้ยืนต้นให้ร่มเงา ซึ่งแต่ละภาคก็จะมีความเหมือนและต่างกันบ้างเล็กน้อย เช่น ในภาคกลางที่เป็นพื้นที่น้ำท่วมถึง อาจจำเป็นต้องปลูกไม้พื้นถิ่นซึ่งทนทานต่อพื้นที่ที่มีน้ำขังชั่วคราว เช่น มะพร้าว จิกน้ำ กุ่มน้ำ ทองหลางน้ำ  นอกจากนี้เรายังนิยมนำไม้หัวหรือไม้พุ่มขนาดเล็กจัดเป็นสวนกระถางเพื่อง่ายต่อการยกย้ายหนีน้ำท่วมได้สะดวก อีกทั้งยังดึงเอาคุณสมบัติพิเศษของพรรณไม้เขตร้อน ไม่ว่าจะเป็นกลิ่นหรือสีสันมาปลูกไว้ในตำแหน่งที่เหมาะสมตามการใช้งาน เช่น ดอกไม้กลิ่นหอมกลางคืนปลูกไว้ใกล้ห้องนอน เพื่อให้กลิ่นโชยเข้ามาในห้องยามหลับ

“ที่นี่ประกอบด้วยต้นไม้สะสมจำพวกไม้ใบและว่านชนิดต่างๆ ต้นไม้ใหญ่ซึ่งส่วนใหญ่มีอยู่เดิม และต้นไม้สำหรับใช้งานในงานวัฒนธรรมดอกไม้ไทย ไม่ว่าจะเป็นกล้วยตานี รัก และพุดร้อยมาลัย นอกจากนั้นก็ยังเป็นการให้ความรู้แก่ผู้ที่มาเยี่ยมชมในสวนด้วย”

ฟ้ามุ่ย กล้วยไม้สกุลแวนดาที่พบในบริเวณภาคเหนือของประเทศไทย คนไทยนิยมนำมาปลูกแขวนประดับตามชายคาบ้านมาช้านาน
พรรณไม้ในสวนไทย
ปลูกต้นไม้ที่นำมาใช้งานหรือทำงานฝีมือได้อย่างพุดร้อยมาลัย ซึ่งสามารถเก็บดอกมาร้อยเป็นพวงมาลัยได้
รดน้ำทุกเช้าเย็นให้ต้นไม้ในสวน ทำให้หินศิลาแลงที่นำมาปูทางเดินมีความชื้นและมอสส์ขึ้นเขียวชอุ่มดูสวยงาม
ไม้ไผ่ที่หาง่ายนำมาทำเป็นรั้วกั้นพื้นที่สำหรับทางเดินและพื้นที่สำหรับให้มอสส์เจริญเติบโตโดยไม่ให้คนเหยียบย่ำเป็นอันตราย
กล้วยตานีมีคุณสมบัติที่ใบเหนียวและมีความเขียวสด สามารถนำไปใช้ทำงานฝีมือและจัดดอกไม้แบบไทยได้หลายรูปแบบ ทั้งพานพุ่มและกระทง
ระเบียงเปิดให้เห็นวิวสวนรอบๆและรับลม ตกแต่งด้วยไม้กระถางซึ่งสามารถยกย้ายปรับเปลี่ยนได้เรื่อยๆ

ใช้ศิลปวัฒนธรรมไทยบอกเล่าความเป็นไทย

ศิลปะไทยมีอยู่หลายชนิดไม่ว่าจะเป็นงานหัตถกรรม ประติมากรรม สถาปัตยกรรม หรือแม้แต่การจัดดอกไม้เองก็มีวิวัฒนาการจนกลายเป็นอัตลักษณ์หรือความเฉพาะตัวที่สวยงามและชัดเจน ดังนั้นการจัดสวนไทยจึงขาดไม่ได้ที่จะนำเอาศิลปะไทยมาใช้ประดับตกแต่งหรือใช้เป็นจุดเด่นภายในสวน เช่น ศาลาทรงไทยเมื่อนำมาจัดภายในสวนก็ทำให้ผู้ที่เข้าชมสวนสามารถรับรู้และเข้าใจได้ในทันทีว่าสวนนี้เป็นสวนไทย นอกจากนี้องค์ประกอบหลายอย่างของศิลปะไทยยังสามารถใช้ประโยชน์และสร้างบรรยากาศเฉพาะตัวได้ด้วย เช่น การนำดอกไม้หอมมากรองมาลัยประดับในศาลา เพื่อให้กลิ่นหอมและสร้างความสวยงาม

ร่มสนามแบบล้านนาทำหน้าที่ให้ร่มเงาแก่ผู้ที่มารับประทานอาหาร อีกทั้งยังช่วยสร้างบรรยากาศไทยในสวนได้อีกด้วย
นำอุบะจากดอกรักและกล้วยไม้พวงใหญ่ร้อยโยงเข้ากับชายคา สร้างกลิ่นอายความเป็นไทยและทำให้สวนดูมีชีวิตชีวา
ดอกบัวใส่เทียนตรงกลางเกสรลอยในบ่อน้ำพร้อมกล้วยไม้หลากสี สร้างความรื่นรมย์และให้แสงสว่างยามราตรี
นำอุบะมาห้อยเรียงกันเพื่อตกแต่งในสวน ใช้ดอกรักพลาสติกเพื่อความคงทนแต่ปลายอุบะใช้ดอกดาวเรืองที่สามารถเปลี่ยนได้ทุกสัปดาห์

เรื่อง : ปัญชัช

ภาพ : ชัยพฤกษ์ โพธิ์แดง  สิทธิศักดิ์ น้ำคํา และอรวรรณ มงคลสำโรง


ดอกมะลิ ไม้ดอกหอมคู่สวนไทย

20 ไม้ดอกหอมที่ควรมีในสวน 

ติดตามเรื่องราวดีๆได้ที่เพจบ้านและสวน