ยล บ้านคอร์ตเก่าแก่ อายุกว่า 300 ปี แห่งเมืองปาทาน ประเทศเนปาล
บ้านคอร์ตเก่าแก่ อายุกว่า 300 ปี แห่งเมืองปาทาน ประเทศเนปาล หลังนี้เป็นตัวอย่างหนึ่งของการอนุรักษ์บ้านเก่าของบรรพบุรุษ โดยพยายามคงวัสดุตกแต่งแบบเดิมให้ได้มากที่สุด ซึ่งบ้านหลังนี้ผ่านเหตุการณ์ร้อนหนาวต่างๆมามากมาย
“ผังเมือง” ฟังดูอาจเป็นเรื่องไกลตัวเหลือเกิน แต่ลองคิดเล่นๆว่า ขณะที่เราอาศัยอยู่ในบ้าน บ้านอยู่ในชุมชน ชุมชนอยู่ในเมือง ก็จะช่วยให้เห็นภาพได้ชัดขึ้นว่าผังเมืองเชื่อมโยงสิ่งเหล่านี้เข้าด้วยกัน เมืองที่ดีต้องมีการออกแบบผังเมืองอย่างเป็นระบบระเบียบ เพื่อช่วยให้ผู้อาศัยในเมืองนั้นมีคุณภาพชีวิตที่ดี ตั้งแต่เรื่องที่อยู่อาศัย ไปจนถึงการเดินทาง ครั้งนี้เรามีโอกาสพาคุณผู้อ่านไปชมบ้านเรือนในเมืองปาทาน (Patan) เมืองเก่าของประเทศเนปาล ซึ่งได้ชื่อว่าเป็นเมืองแห่งศิลปะ และการวางผังเมืองที่ดี รวมถึงได้รับการยกย่องให้เป็นเมืองมรดกโลกด้วย
เมืองปาทานหรืออีกชื่อคือลลิตปุระ (Lalitpur) อยู่ห่างจากกรุงกาฐมาณฑุไปทางตอนใต้ประมาณ 5 กิโลเมตร สร้างตั้งแต่สมัยพระเจ้าอโศกมหาราช ภายในเมืองนี้เป็นที่ตั้งของจัตุรัสราชวังปาทาน (Patan Dubar Square) เทวสถาน วิหาร และ เจดีย์งดงามมากมาย ซึ่งรอบๆ สถานที่เหล่านี้จะแวดล้อมด้วยชุมชนขนาดย่อม และบ้านพักอาศัยในชุมชนส่วนใหญ่จะได้รับสืบทอดต่อจากบรรพบุรุษ ซึ่งมีการครอบครองตามระดับชนชั้นวรรณะ เช่น บ้านที่อยู่ใกล้กับทางเข้าพระราชวังจะเป็นบ้านของผู้ที่เกี่ยวข้องกับการออกแบบก่อสร้างพระราชวัง โดย ทั่วไปที่พักอาศัยในเมืองนี้จะมีลักษณะเป็นตึกแถวสามชั้นเรียงยาวติดกันเป็นพืด โดยวางผังให้มีการปิดล้อมทั้งสี่ด้าน เพื่อทำให้เกิดคอร์ตหรือลานตรงกลาง เหมือนเช่นบ้านของครอบครัว Mr. Jitendra Gopal Shrestha ที่เราพามาชมหลังนี้ เจ้าของบ้านเล่าถึงความเก่าแก่ของบ้านให้ฟังว่า
“บ้านหลังนี้ได้รับสืบทอดมาจากบรรพบุรุษอายุประมาณสามร้อยกว่าปีแล้ว เดิมใช้เป็นที่พักอาศัย ครอบครัวเราอาศัยอยู่ที่นี่ตั้งแต่คอร์ตกลางที่สองเพิ่งสร้างในช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 18 บริเวณที่อยู่นี้เรียกว่า ‘Yata Chhen’ ซึ่งหมายถึงพระราชวังทางทิศตะวันตกในเนวารี
“หลังจากเหตุการณ์แผ่นดินไหวครั้งใหญ่เมื่อ ปี1934 ส่วนหลักๆ ของ Yata Chhen ก็ถูกทำลาย และได้รับการปรับปรุงใหม่ให้ดูร่วมสมัยขึ้น บ้านหลังนี้ก็ได้รับผลกระทบเช่นกันจนต้องสร้างใหม่ขึ้นมา”
บ้านหลังนี้มีทั้งหมดสี่ชั้น (รวมชั้นใต้หลังคาด้วย) แบ่งพื้นที่เป็นสองด้าน (ด้านตะวันตกและด้านตะวันออก) ซึ่งสามารถมองเห็นคอร์ตสาธารณะได้ทั้งสองฝั่ง ชั้น 1 เป็นห้องครัวและพื้นที่ใช้สอยทั่วไป ชั้น 2 เป็นห้องพักของครอบครัวและห้องครัว ชั้น 3 และชั้น 4 (ห้องใต้หลังคา) เป็นห้องพัก เปิดให้นักท่องเที่ยวมาเช่า อารมณ์ก็คล้ายๆ โฮมสเตย์นั่นเอง
คุณ Jitendra ผู้เป็นเจ้าของบ้านได้ศึกษาเรื่องการอนุรักษ์และดูแลเมืองเก่าในเชิงลึก เขาให้ความสำคัญกับเรื่องนี้มาก ในปี 2000 เขาได้รวมกลุ่มกับเจ้าของบ้านในละแวกนี้เพื่อปรับปรุงซ่อมแซมบ้านพักอาศัย โดยเริ่มจากบ้านของตัวเองก่อน เป็นการทำในรูปแบบเชิงอนุรักษ์ พยายามคงวัสดุตกแต่งแบบเดิมให้ได้มากที่สุด
คุณ Jitendra ให้ความเห็นว่า การปรับปรุงอาคารเก่าต้องเป็นไปอย่างยั่งยืน กล่าวคือต้องให้ผู้คนในชุมชนใช้ชีวิตอยู่ได้ด้วยตัวเอง และมีจิตสำนึกที่เห็นคุณค่าของอาคารเก่าอย่างแท้จริง เพราะปัจจุบันรัฐบาลมักเห็นคุณค่าและให้ความสำคัญกับพระราชวังและเทวสถานเท่านั้น
“ผมไม่ปฏิเสธว่าสิ่งก่อสร้างที่เป็นสาธารณสมบัติมีความสำคัญมาก แต่ชุมชนที่อยู่รอบๆ สถานที่เหล่านี้ก็มีความสำคัญไม่แพ้กัน เพราะเป็นแหล่งกำเนิดของชีวิตชีวาในย่านนี้และตลอดไป หากปราศจากสิ่งนี้แล้วจิตวิญญาณของเมืองนี้ก็เป็นเพียงแค่โครงสร้างที่เหลือทิ้งไว้เท่านั้น”
คุณ Jitendra ยังได้ปรับปรุงบ้านอีกหลังในย่าน Swotha ซึ่งอยู่ห่างจากพระราชวังปาทานเพียงแค่หนึ่งบล็อก เป็นโรงแรมบูติกเล็กๆ สี่ชั้น (รวมห้องใต้หลังคา) ให้บริการห้องพัก 6 ห้อง
โรงแรมแห่งนี้มีอายุประมาณ 70 ปี แต่ออกแบบใหม่โดยนำความทันสมัยและเทคโนโลยีมาช่วยอำนวยความสะดวกสบายภายใต้งานสถาปัตยกรรมแบบดั้งเดิม ซึ่งอิงวัสดุและรูปแบบของโครงสร้างแบบเดิมไว้ให้มากที่สุด อาทิ ไม้ที่ใช้สร้างโรงแรมก็เป็นเศษวัสดุจากอาคารเดิมที่โดนรื้อทำลาย จึงไม่ต้องใช้ไม้ที่ลักลอบตัดจากป่า เช่น เดียวกับอิฐ ทำให้ไม่ต้องใช้อิฐที่มาจากโรงงาน เพราะบางแห่งอาจมีการใช้แรงงานเด็ก รวมไปถึงของใช้ภายในโรงแรมที่คุณ Jitendra ตั้งใจจะไม่รบกวนสิ่งแวดล้อม ดังนั้น สบู่ ผ้าม่าน ผ้าปู พรม เก้าอี้ ไปจนถึงผักที่เสิร์ฟ ล้วนเป็นผลิตภัณฑ์ออร์แกนิกทั้งสิ้น
การเปลี่ยนแปลงของเมืองและบริบทโดยรอบอาจทำให้บรรยากาศแบบเมืองเก่าแปรเปลี่ยนไป สิ่งสำคัญคือ การปลูกฝังให้คนในชุมชนเห็นคุณค่าของงานสถาปัตยกรรมดั้งเดิม เมื่อเกิดความเข้าใจร่วมกันแล้ว การยอมรับในความเป็นเมืองเก่าควบคู่ไปกับการพัฒนาด้านเทคโนโลยีที่เหมาะสมกับเมืองก็จะช่วยสร้างคุณภาพชีวิตที่ดีและเมืองที่ดีได้ไม่ยาก
เจ้าของ – ตกแต่ง : Mr. Jitendra Gopal Shrestha
เรื่อง : รนภา นิตย์
ภาพ : คุณวัชระชัย ไตรอรุณ
สไตล์: คุณสถาพร คำคง
