ว่านสี่ทิศ ความสวยงามของเหล่าไม้หัวที่โผล่พ้นดินแทงดอกขึ้นมาเริงร่า ทำให้คนรักได้ไม่ยาก ไม้หัวที่พบเป็นประจําในบ้านเรา ได้แก่ พลับพลึง บัวดิน ว่านสี่ทิศ ปทุมมา ว่านแสงอาทิตย์ รวมทั้งว่านไทยชนิดต่าง ๆ
จุดเด่นของไม้เหล่านี้ คือ ให้ดอกที่มีสีสันสวยงาม ใช้ปลูกประดับตกแต่งสวนได้ สําหรับไม้หัวต่างประเทศที่นิยมปลูกในประเทศไทยส่วนใหญ่มีทั้งที่ปลูกลงดินและไม้กระถาง ได้แก่ ไฮยาซินธ์ (Hyacinth) คาลล่า ลิลี่ (Calla Lily) แกลดิโอลัส (Gladiolus) ทิวลิป (Tulip) เป็นต้น ส่วนข้อดีของไม้หัว คือ จะสามารถแตกหัวใหม่ได้ เมื่อต้นตายลงไป เนื่องจากพืชจะแทงหัวใหม่ฝังไว้ใต้ดิน เมื่อถึงเวลาหัวที่อยู่ใต้ดินจะแทงใบเติบโตขึ้นมาใหม่ได้ จึงเป็นพืชอีกชนิดที่เราปลูกไว้ในสวน แล้วสร้างเซอร์ไพร้ส์ให้ประหลาดใจอยู่เรื่อย ๆ เวลาต้นที่ฟุบลงไปแล้ว งอกขึ้นมาใหม่แถมด้วยช่อดอกสวย ๆ ขึ้นมาให้ชื่นชม เราจึงรวม วิธีปลูกไม้หัว สําหรับตกแต่งสวนที่จะมาช่วยให้การทําสวนของคุณสนุกขึ้น
วิธีปลูกไม้หัว ต้องเตรียมอะไรบ้าง
ดิน ไม้หัวทุกชนิดชอบดินร่วน โปร่ง ระบายน้ําดี น้ําไม่ขัง เพราะจะช่วยให้แทงหัวใหม่ได้ง่าย ไม้หัวส่วนใหญ่จะชอบดินด่างมากกว่าดินกรด (คือ ค่าความเป็นกรดเป็นด่าง (pH) การปลูกไม้หัวที่มีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางตั้งแต่ 2 นิ้วขึ้นไป ควรปลูกให้มีความลึก 3 – 4 เท่าของขนาดหัว ถ้าเป็นไม้หัวขนาดเล็ก เส้นผ่านศูนย์กลางน้อยกว่า 2 นิ้ว ควรปลูกให้มีความลึกเป็น 2 – 3 เท่าของขนาดหัว การฝังหัวลึกจะช่วยให้ได้รับความชื้น และลําต้นสามารถพยุงตัวเองได้ อย่างไรก็ตามไม่ควรปลูกลึกจนเกินไป เพราะ จะทําให้งอกยาก สําหรับไม้หัวบางชนิด เช่น ว่านสี่ทิศ ควรปลูกตื้นเสมอระดับหัวจะทําให้งอกได้ดีกว่า และการปลูกในตอนแรกให้ใช้ดินกลบพอมิดหัว เมื่อต้นเจริญขึ้นมาแล้วจึงค่อยนําดินกลบอีกครั้ง
ปุ๋ย ก่อนเตรียมพื้นที่ ดินที่จะปลูกไม้หัวควรได้รับปุ๋ยคอก นอกจากนี้ไม้หัวยังต้องการปุ๋ยเคมีที่มีฟอสฟอรัสและโพแทสเซียมสูง ส่วนไนโตรเจนต่ำ เนื่องจากเมื่อใบสร้างอาหารจะส่งกลับมาเก็บยังหัว หากให้ปุ๋ยที่มีไนโตรเจนสูงจะทําให้การเจริญเติบโตทางใบสูง เกิดการพักตัวเร็ว ทําให้เวลาในการสร้างอาหารมาสะสมไว้น้อยลง หัวที่ได้จะมีขนาดเล็ก ปุ๋ยเคมีที่ใช้สําหรับไม้หัว คือ 5 – 10 – 15 (ให้โพแทสเซียมสูงกว่าไนโตรเจน 3 เท่า) เพื่อให้ได้หัวที่สมบูรณ์ในการปลูกครั้งต่อไป
น้ำ การให้น้ำในครั้งแรกหลังจากปลูกควรรดน้ำให้ชุ่ม จากนั้น 1 – 2 สัปดาห์ เมื่อต้นโผล่พ้นดินแล้วจึงให้น้ำอย่างสม่ำเสมอ และควรให้น้ําอย่างสม่ำเสมอในช่วงที่ให้ดอกและช่วงที่หัวใหม่เจริญเติบโต ประมาณ 30 – 45 วัน หลังจากนั้นต้นจะพักตัว ระยะนี้หากให้น้ำมากจะทําให้หัวผิดปกติได้จึงจําเป็นต้องงดการให้น้ำ โดยสังเกตจากใบแรกเริ่มเหี่ยวให้งดน้ำจนใบเหี่ยวหมด เมื่อต้นโทรมจึงขุดหัวขึ้น เพื่อให้อาหารสะสมได้เต็มที่
Tips
• การเลือกซื้อหัว ควรเลือกที่มีสภาพสมบูรณ์ สด แน่นหนัก ไม่ควรมีส่วนที่จับแล้วนิ่ม มีระบบรากที่ดี หากหัวที่ได้มาเริ่มงอกแล้วต้องรีบปลูกทันที หรือหัวที่ผ่านการบังคับให้ออกดอก หากงอกออกมาแล้วไม่ควรเก็บไว้ในตู้เย็น แต่ต้องปลูกทันทีเช่นกัน
• ไม้หัวจําพวกว่านจะยุบตัวในหน้าแล้ง (ระยะเวลาการยุบและการงอกของไม้แต่ละชนิดไม่พร้อมกันขึ้นอยู่กับการเลี้ยงดูและความสมบูรณ์) หากต้นว่านเหี่ยวแห้งแสดงว่ายุบตัวและอยู่ในช่วงพักหัว ไม่ต้องขุดทิ้ง ปล่อยทิ้งไว้ในแปลงโดยไม่ต้องรดน้ำ แต่อาจพรมน้ำให้หน้าดินชุ่มชื้นบ้าง เมื่อถึงฤดูฝน ว่านจะงอกขึ้นมาเองโดยธรรมชาติ
• การปลูกไม้หัวในแปลงควรคลุมโคนต้น เพื่อช่วยเก็บรักษาความชื้นในดิน ลดปริมาณวัชพืชและประหยัดการให้น้ำ
ไอเดียการปลูกไม้หัว
ในต่างประเทศที่มีถึง 4 ฤดูกาลจําเป็นต้องมีการวางแผนการปลูกไม้หัวแต่เนิ่น ๆ เพื่อให้ออกดอกสวยในช่วงเวลาที่เหมาะสม ตัวอย่างเช่น ทิวลิป แดฟโฟดิล จะออกดอกในช่วงฤดูใบไม้ผลิ จึงมักจะเริ่มปลูกกันในเดือนกันยายน-ตุลาคม ส่วนไม้หัวบางชนิดจะออกดอกในฤดูร้อน เช่น รักเร่ แกลดิโอลัส จึงควรปลูกตั้งแต่ช่วงฤดูใบไม้ผลิ ก็จะได้ดอกบานสวยพอดี แต่ในประเทศไทยสามารถปลูกได้ เกือบตลอดทั้งปี ช่วงที่ดีที่สุดคือฤดูฝน ส่วนในฤดูแล้งไม้หัวจะพักตัว
- ถ้าต้องการไม้หัวให้ดอกประดับในบ้าน แนะนําให้ปลูกลงกระถางแทนการลงดิน เมื่อหมดดอกแล้วจึงนํามาปลูกลงดินทีหลังก็ได้
- การปลูกไม้หัวลงดินหรือปลูกในกระถาง ควรปลูก ซ้อนกันสัก 2 – 3 ชั้น แต่ละชั้นห่างกันประมาณ 4 – 5 เซนติเมตร โดยปลูกสับหว่างอย่าให้หัวซ้อนในแนวเดียวกัน วิธีนี้จะทําให้ได้ดอกขึ้นแน่นและมีดอกให้ชื่นชมได้นานกว่า หากต้องการให้ดอกออกไล่เลี่ยกันให้ปลูกพร้อมกัน แต่หากต้องการให้ทยอยออกให้ปลูกห่างกันประมาณ 2 สัปดาห์
- ไม้หัวจะมีอาหารสะสมอยู่ที่หัวอยู่แล้ว จึงสามารถปลูกในวัสดุใดก็ได้ เพื่อช่วยพยุงต้นโดยไม่จําเป็นต้องปลูกลงดินเท่านั้น เราอาจเห็นว่ามีการนําไม้หัวเหล่านี้ มาปลูกในน้ําโดยใส่ก้อนกรวดหรือลูกแก้วพอพยุงหัวได้และเติมน้ำลงไปอย่าให้ท่วม
- วิธีการปลูกไม้หัวลงแปลงสามารถปลูกแทรกไปกับไม้ประดับชนิดอื่น ๆ โดยการวางตําแหน่งให้ดูจากขนาดของต้นเมื่อโตเต็มที่ เช่น บัวดินควรปลูกบริเวณด้านหน้าแปลงเนื่องจากต้นมีขนาดเล็ก เพื่อจะได้ไม่โดนต้นไม้อื่นบดบัง หรือว่านสี่ทิศควรปลูกลึกเข้าไปด้านใน และปลูกหลายหัวเป็นกลุ่มใหญ่จะดูสวยงามมากกว่าปลูกต้นเดียว
- หากปลูกไม้หัวเป็นแปลงใหญ่ แนะนําให้คลุมแปลงด้วยตาข่ายเหนือผิวดิน เพื่อป้องกันสัตว์ขุดหัวที่ปลูกไว้จนเสียหายได้
Tips
- การขุดหัว ระวังไม่ขุดชิดโคนต้นมากเกินไป และควรใช้อุปกรณ์หรือเสียมขุด ไม่ควรถอนทั้งต้นขึ้นมาเพราะอาจทําให้หัวเสียหายได้ นําหัวที่ขุดแล้วมาผึ่งไว้ในที่ร่มโดยไม่ต้องล้างน้ํา ปล่อยให้มีดินและรากเก่าติดอยู่ ทิ้งไว้ 7 – 15 วัน ในบริเวณที่มีอากาศถ่ายเทได้สะดวก เมื่อดินแห้งควรตัดใบทิ้ง ทําความสะอาดโดยสลัดดินออกและตัดแต่งรากเก่าทิ้ง ถ้ามีหัวย่อยให้แยกออก และเอาหัวเก่าที่หมดสภาพทิ้งไป คัดเฉพาะหัวที่สมบูรณ์ไม่มีแผล ร่องรอยที่เกิดโรคแมลงทําลาย จากนั้นนํามาคลุกสารกันราและแมลง นําไปเก็บไว้ในภาชนะโปร่ง อากาศถ่ายเท หรือเก็บในห้องเย็นที่มีอุณหภูมิ 9 – 10 องศาเซลเซียส เพื่อช่วยลดช่วงระยะการพักตัว และทําให้ปริมาณการออกดอกสม่ำเสมอกว่าหัวที่เก็บไว้ในอุณหภูมิสูง
- หากซื้อหัวมาแล้วยังไม่พร้อมปลูก ควรเก็บหัวไว้ในตู้เย็น อุณหภูมิประมาณ 10 – 12 องศาเซลเซียส เพื่อป้องกันไม่ให้งอกออกมา แต่แนะนําให้ปลูกทันที เนื่องจากหัวถูกกระตุ้นด้วยอุณหภูมิสูงมาแล้วระหว่างการขนส่ง บางครั้งหัวที่ได้รับมาก็เริ่มจะงอกออกมาให้เห็นแล้ว
ขอขอบคุณข้อมูล :
• แสงธรรม คมกฤส เอกสารประกอบการเรียนวิชาไม้ดอกประเภทหัว (Ornamental Bulbs Production) ภาควิชาพืชสวน คณะเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์
• รีดเดอร์ส ไดเจสท์ : 100 เคล็ดลับดูแลสวน
เรื่อง : “KESONLA”
ภาพประกอบ : Choop
