ต้นเดียวประโยชน์ 3 อย่าง ไม้ยืนต้นกินได้ ที่ช่วยเศรษฐกิจในครอบครัวไปพร้อมๆ กัน เนื้อไม้เอาไปใช้ได้ บางต้นเป็นไม้มงคลขุดล้อมขายได้ราคาดีอีกด้วย แต่ละต้นอาจมีจุดเด่นแตกต่างกันตามคุณสมบัติ เรียกได้ว่า 15 ต้นนี้ปลูกไปได้ใช้งานแน่นอน
1. สะเดา
เป็นไม้ยืนต้นที่ทุกคนรู้จักกันดี เพราะยอดและช่อดอกสะเดากินกับปลาดุกย่างน้ำปลาหวาน เป็นเมนูเด็ดในช่วงฤดูหนาว สะเดาในบ้านเรามีทั้งสะเดาช้าง สะเดามันที่ขมน้อยกว่า และสะเดาทวายที่ออกดอกเกือบตลอดปี ต้นโตค่อนข้างเร็ว เติบโตได้ทุกพื้นที่ทั้งพื้นที่แห้งแล้ง และชุ่มชื้น ทุกส่วนมีรสขมจากสาร อะซาไดแรคติน (azadirachtin) ที่อยู่ในส่วนต่างๆ ของต้น โดยเฉพาะผลสะเดา ซึ่งนำมาสกัดเป็นสารป้องกันกำจัดแมลงศัตรูพืชได้อย่างดี นอกจากนี้ไม้สะเดายังเป็นเนื้อไม้ชั้นดี ปลวกไม่กิน เนื้อไม้สวย แข็งแรงทำเสาทำคานได้ แต่เหมาะกับใช้ภายในมากกว่า
2. แคนา
ไม้ยืนต้นโตเร็วซึ่งเป็นที่นิยมในการจัดสวน เจริญเติบโตได้ในทุกพื้นที่ เนื้อไม้ใช้งานได้แต่ไม่แข็งแรงนัก เมื่อต้นมีอายุมากขึ้นโคนต้นมีพูพอน ส่วนที่นิยมทานคือดอกสีขาวทรงระฆังสวยงาม บานช่วงค่ำ มีกลิ่นหอมอ่อนๆ เมื่อดอกร่วงในตอนเช้า สามารถเก็บมาลวกจิ้มน้ำพริก ทำสลัดได้ รสชาติขมเล็กน้อย ทางภาคเหนือนำหมูสับปรุงรสแล้วยัดไส้ไว้ภายในนำไปนึ่งทานได้ ฝักเป็นเกลียวมีเมล็ดอยู่ภายใน เมล็ดมีเยื่อบางๆ คล้ายปีกช่วยให้ปลิวไปตามลมได้ง่าย ซึ่งเป็นวิธีกระจายพันธุ์ในธรรมชาติของไม้ยืนต้นชนิดนี้
3. หว้า
ไม้มงคลใช้ปลูกเป็นประธานของสวนได้ ลำต้นมีสีน้ำตาลอมเทา ใบสีเขียวเป็นมัน ยอดอ่อนสีแดง ดูสวยงาม กิ่งก้านแผ่ให้ร่มเงา ชอบดินชุ่มชื้น เป็นไม้ล้อมขายได้ราคา แถมขึ้นชื่อว่าเป็นไม้เรียกนก เพราะนกจะชอบมาทานผลหว้า มักให้ผลในช่วงฤดูร้อน ผลรูปรีเมื่อแก่มีสีม่วงแดงคล้ายผลองุ่น กินได้รสเปรี้ยวอมฝาด มีการนำผลไปหมักทำไวน์ด้วย ยอดอ่อนทานได้ เนื้อไม้ไม่มีลาย ใช้งานได้เฉพาะภายใน
4. ขี้เหล็ก
เป็นพืชวงศ์ถั่วที่พบได้ทั่วทุกภาค มีถิ่นกำเนิดในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ข้อดีของขี้เหล็กนั้นมีหลายอย่าง ประการแรกเลยคือยอดและดอกทานได้ แม้จะมีรสขมแต่ก็มีประโยชน์เป็นยาระบายอ่อนๆ และช่วยให้หลับสบาย ต้นโตเร็วเติบโตได้ในดินทุกประเภท ทั้งระบบรากยังช่วยตรึงไนโตรเจนให้กับดิน ใบที่ร่วงหล่นเมื่อย่อยสลายยังช่วยบำรุงดินอีกด้วย เนื้อไม้มีลายสวยงาม เป็นเส้นสีน้ำตาลเข้มชัดเจนแทรกเนื้อไม้สีเหลืองนวลๆ ใช้ได้ทั้งภายในและภายนอกได้ ทำเฟอร์นิเจอร์ ทำเสา ทำพื้น นับเป็น ไม้ยืนต้นกินได้ ที่น่าแนะนำเลย
5. มะริด
ไม้ป่ามาแรง เริ่มเป็นที่นิยมในปี 2563 จากเป็นไม้ที่เกือบสูญพันธุ์ในไทย ปัจจุบันเริ่มมีผู้นิยมมากขึ้น เนื้อไม้สวยงาม มีลายสีดำ สีน้ำตาลเข้ม สลับกัน เป็นไม้เนื้อแข็งจึงมีราคา ใช้ทำเครื่องดนตรีไทยอย่างระนาดหรือขลุ่ย ใช้งานภายนอกได้ สำหรับราคาขึ้นอยู่กับลายไม้ ถ้าลายสวย จะได้ราคาสูงใกล้เคียงพะยูง การเจริญเติบโตหากได้น้ำดีอย่างสม่ำเสมอจะโตไว ให้ร่มเงาดีไม่ผลัดใบ ใบหนาทรงสวย ผลกินได้มีกลิ่นหอมเฉพาะตัว รสชาติคล้ายกล้วยผสมน้อยหน่า มีรสฝาดที่ปลายลิ้นเล็กน้อย
6. อินจัน
ไม้ไทยดั้งเดิม จุดเด่นของต้นอินจันคือ ในต้นเดียวกันจะมีลูกอยู่สองแบบ คือลูกอินและลูกจัน โดยลูกอินเป็นผลกลมมีเมล็ดอยู่ภายใน ส่วนลูกจันผลแบนกว่าและไม่มีเมล็ด เมื่อสุกมีกลิ่นหอมกินได้ ผลดิบใส่ในสัมตำได้ เนื้อไม้เป็นไม้เนื้อแข็ง อายุยืนได้เป็นร้อยปี มีลายไม้สวยงาม เป็นไม้ล้อมขายเป็นไม้ประธานได้ เพราะมีรูปทรงสวยงาม มีพูพอนที่โคน แต่โตช้าจึงค่อนข้างหายาก ชอบที่ลุ่มมากกว่าที่ดอน ดินร่วน ชอบความชุ่มชื้น
7. บุนนาค
ไม้มงคล ดอกสวยสีขาว ปลูกให้ร่มเงาได้ ไม่ผลัดใบ ยอดอ่อนสามารถกินได้ กินกับน้ำพริก หรือใส่แกงได้ ดอก ใบ เปลือกมีฤทธิ์เป็นสมุนไพร โตค่อนข้างช้า เป็นไม้ล้อมที่นิยมเช่นกัน มีราคาแพง เนื้อไม้แข็งใช้งานได้ดีทนทาน เป็นเสารับน้ำหนักได้ ปลูกได้ทุกที่แต่ชอบความชุ่มชื้นเป็นพิเศษ ที่เชียงใหม่เรียกว่าต้นสารภีดอย บางต้นให้ดอกสีชมพูซึ่งหายากกว่าปกติ
8. กระบก
เป็นไม้ยืนต้นที่มีจุดเด่นคือ ทรงต้นที่สวยงาม เมื่อต้นมีอายุมากกว่า 20 ปี โคนต้นจะมีพูพอนขนาดใหญ่เป็นเอกลักษณ์ เป็นไม้ล้อมมีราคา ชาวอีสานจะรู้จักกระบกจากเมล็ดที่นำมาคั่วกินเล่น รสมัน จนได้รับฉายาว่า อัลมอนด์อีสาน พบขายอยู่ตามปั้มน้ำมัน หรือขายออนไลน์ ทางฝั่งตะวันออกในจังหวัดระยอง จันทบุรี นิยมนำมาคั่วและตำให้ละเอียดจนมีน้ำมันออกจากเมล็ด ปรุงรสด้วยเกลือ น้ำตาล เก็บไว้คลุกกินกับข้าว เรียกกันว่า กระราง ส่วนเนื้อไม้ลวดลายไม่โดดเด่น ชาวบ้านในท้องถิ่นก็ยังใช้ก่อสร้าง แต่เหมาะกับงานภายในมากกว่า
9. กระโดน
ไม้ยืนต้นผลัดใบในช่วงฤดูหนาว ใบร่วงมีสีแดง และแทงช่อดอกและผลิใบใหม่ในช่วงฤดูร้อน ดอกและยอดอ่อนสีน้ำตาลอมเขียว เป็นผักพื้นบ้านของชาวเหนือและชาวอีสาน กินกับน้ำพริก ลาบ ส้มตำ มีรสชาติฝาดมัน และยังมีสรรพคุณเป็นสมุนไพร ไม่ชอบน้ำขัง ทนแล้งได้ดี เป็นไม้ยืนต้นที่นิยมปลูกประดับ มีจำหน่ายเป็นไม้ล้อม มีเนื้อไม้แข็ง ใช้งานภายนอกได้
10. เสม็ดแดง
หนึ่งในไม้ล้อมยอดนิยมในปัจจุบัน เนื่องจากทรงต้นที่สวยงาม มีหลากหลายรูปแบบ ให้ร่มเงาได้ พร้อมกับสีของใบและลำต้นซึ่งเป็นสีแดงมีเอกลักษณ์ ดอกสีขาว เติบโตได้ทั้งที่ดอนและที่ลุ่ม แต่จะชอบน้ำชอบความชุ่มชื้นมากกว่า ทรงต้นที่เอน นิยมใช้จัดสวนริมสระน้ำดูสวยงาม บางท้องถิ่นเรียกต้นเสม็ดแดงว่า ผักเม็ก เป็น ไม้ยืนต้นกินได้ ที่นิยมนำยอดอ่อนมากินเป็นผักกับสัมตำ น้ำพริก ผลทานได้เช่นกัน เนื้อไม้เสม็ดแดงใช้งานได้ เหมาะกับพื้นที่ติดน้ำ ขนาดไม่ใหญ่นัก
11. พฤกษ์
เป็นเครือญาติกับต้นจามจุรี ทรงต้นคล้ายกันมาก แต่ต้นพฤกษ์ชะลูดกว่า มีหลายชื่อตามท้องที่ อาทิ ซึก กระซึก ซิก จามจุรีสีทอง มะรุมป่า เป็นต้น ยอดอ่อนและใบอ่อนเป็นผักพื้นบ้าน นำมาลวกกินกับน้ำพริก โตไว ทนแล้ง เป็นพื้นวงศ์ถั่ว ช่วยบำรุงดิน ใบแห้งนำมาหมักเป็นดินสำหรับปลูกไม้ประดับ ใช้แต่งสวนบ้างแต่ไม่นิยมเท่าจามจุรี ลายของเนื้อไม้ก็สวยงามคล้ายกับเนื้อไม้จามจุรี ใช้งานทำเฟอร์นิเจอร์ภายในได้
12. มะยงชิด
คนไทยรู้จักในรูปแบบของผลไม้ที่มีราคาสูง รสเปรี้ยวอมหวาน ซึ่งนอกจากปลูกเป็นไม้ผลแล้ว ปัจจุบันยังใช้งานเป็นไม้ล้อมที่เริ่มได้รับความนิยมในการจัดสวน ปลูกให้ร่มเงาได้ เนื้อไม้ใช้ทำเฟอร์นิเจอร์ภายใน มีความเหนียว แต่ไม่ค่อยถูกโค่นมาใช้งานเพราะปลูกให้ผลคุ้มกว่า มีจุดอ่อนคือรากไม่ค่อยแข็งแรง อาจช่วยโดยการเสริมรากต้นไม้
13. มะขาม
ไม้มงคลที่รู้จักกันดีที่กินเป็นผลไม้ และใช้ประกอบอาหารที่ช่วยให้รสชาติอาหารกลมกล่อมขึ้น ส่วนยอดอ่อนให้รสเปรี้ยวนำมาปรุงอาหารได้ สามารถปลูกเป็นแนวรั้วและตัดแต่งบ่อยๆ ให้มีความสูงตามที่ต้องการ อีกทั้งเนื้อไม้ยังทนทาน ซึ่งคนไทยนิยมนำไม้มะขามมาทำเขียงในครัว และยังใช้ทำเฟอร์นิเจอร์ได้ แต่เนื้อไม้มักแตก ต้องเลื่อยให้ไม้มีความหนาประมาณ 3-4 นิ้ว คนไทยในอดีตจึงตัดไม้มะขามแล้วนำมาแช่น้ำเกลือทิ้งไว้ ตากให้แห้ง เพื่อให้เนื้อไม้แข็งทนทานขึ้น แก่นไม้มีสีแดงเข้มเป็นลายเส้นริ้วๆ เมื่อตัดตามขวางปัจจุบันยังนิยมปลูกเลี้ยงมะขามเป็นบอนไซที่ดูสวยงามไม่แพ้พันธุ์ไม้อื่นๆ
14. ขนุน
เป็นไม้มงคลอีกชนิดของคนไทย เพราะเชื่อว่าจะช่วยหนุนนำเจ้าของบ้านให้เจริญรุ่งเรืองขึ้น บ้างก็นำมาทำแผ่นป้ายร้านค้าเพื่อส่งเสริมให้กิจการรุ่งเรือง นอกจากนี้ผลอ่อนยังนำมาประกอบอาหารคาวของชาวเหนือและชาวอีสานได้ หรือนำมาลวกจิ้มน้ำพริกได้ ส่วนผลแก่ก็เป็นผลไม้ที่ให้กลิ่นหอม เนื้อรสหวานถูกใจใครหลายคน สำหรับเนื้อไม้ต้นขนุนยังใช้งานได้ด้วย ในอินเดียและศรีลังกาถือเป็นไม้ในอุตสาหกรรมเฟอร์นิจอร์ สามารถใช้ทำเครื่องดนตรีอย่าง Lute หรือใช้ทำท็อปโต๊ะใช้งานภายในก็ได้ ไม้มีสีเหลืองนวลสวยงาม
15. กระท้อน
ไม้ผลรสอร่อย นำมาทำอาหารได้ทั้งคาวหวาน กระท้อนลอยแก้ว กระท้อนทรงเครื่อง ส้มตำ แกงคั่ว แกงเทโพ รสชาติขึ้นอยู่กับสายพันธุ์ เป็นไม้ยืนต้นขนาดใหญ่ ปลูกได้ทุกพื้นที่ ทนแล้งได้ แม้ดั้งเดิมจะเป็นต้นไม้จากภาคใต้ เนื้อไม้สีอมแดง เมื่อแก่จะมีความแข็งแรง สามารถทำเป็นเฟอร์นิเจอร์ พื้นและฝาบ้านภายในได้ เปลือกสามารถนำไปย้อมสีผ้า
ขอบคุณข้อมูลด้านไม้ล้อม: สวนสายบัวพันธุ์ไม้ อำเภอแก่งคอย จังหวัดสระบุรี
ขอบคุณข้อมูลต้นมะริด: สวนตั้งสิน อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม
มะริดไม้ป่า ผลทานได้ ปลูกใช้เนื้อไม้สวยงาม
15 ไม้ล้อมยอดนิยม เป็นไม้มงคลให้สวนสวย
มะพลับ พืชในวงศ์เดียวกัน ญาติๆ กับมะริด
