แนวทางจัดสภาพแวดล้อม เพื่อส่งเสริมการฟื้นคืนธรรมชาติ
การทำให้สภาพแวดล้อมในสวนเหมาะสม เพื่อเชื้อเชิญสิ่งมีชีวิตให้เข้ามาอยู่ร่วมกับเราได้นั้น นอกเหนือจากการออกแบบพื้นที่ คัดเลือกพรรณไม้ และเติมองค์ประกอบบางอย่างเข้าไปแล้ว ยังมีหัวใจสำคัญที่ช่วยเร่งการฟื้นคืนธรรมชาติ
เริ่มจาก…เข้าใจพฤติกรรมและความต้องการพื้นฐานตามธรรมชาติของสัตว์ จัดวางองค์ประกอบในสวนให้สอดคล้องกับระบบนิเวศ รวมถึงการควบคุมปัจจัยต่างๆไม่ให้ส่งผลกระทบและเป็นอันตรายต่อสัตว์ โดยมีวิธีหลักการไปใช้ ดังนี้
1.ไม่ใช้สารเคมีในสวน เพราะส่งผลต่อแมลงที่มีประโยชน์ทางนิเวศ เช่น ผึ้ง ชันโรง ผีเสื้อ ฯลฯ และจุลินทรีย์ในดิน อีกทั้งละอองสารที่เราฉีดพ่นหากตกลงบนผิวน้ำ อาจส่งผลต่อสัตว์ในน้ำและแมลงที่วางไข่บนผิวน้ำ อย่าง ชีปะขาว หิ่งห้อย และแมลงปอ
2.ปลูกไม้ยืนต้นที่หลากหลาย การปลูกต้นไม้ที่ให้ผลและดอก ดึงดูดได้ทั้งกระรอก กระแต นก ผีเสื้อ และค้างคาว กิ่งก้านของต้นไม้ยังเป็นที่ปลอดภัยให้นกสร้างรังในช่วงวางไข่ อีกทั้งเรือนยอดที่ชิดกันยังทำหน้าที่เป็นระเบียงนิเวศ ให้สัตว์เดินทางเคลื่อนย้ายและกระจายพันธุ์จากที่หนึ่งไปสู่อีกที่หนึ่งได้
3.ปลูกไม้ดอกหลากรูปทรงหลายสีสันและขนาด แมลงต่างๆ จะเห็นสีไม่เหมือนกับที่เราเห็น เช่น ผึ้งไม่เห็นสีแดง แต่เห็นสีฟ้า ม่วง ได้ดีกว่าเหลือง ชมพู ส้ม ดังนั้น หากสวนของเรามีดอกไม้หลากสีสันรูปทรง ย่อมดึงดูดผีเสื้อและแมลงได้มากกว่าสวนที่มีดอกไม้สวยเพียงชนิดเดียว
4.สร้างแหล่งน้ำ ที่มีขนาดความลึกหลายระดับ เพื่อทำหน้าที่ต่างกัน เช่น เป็นที่อาบน้ำและกินน้ำของนก วางไข่ของแมลงปอ ใช้เลี้ยงปลา ปลูกไม้น้ำ สิ่งสำคัญคือแหล่งน้ำควรมีจุดที่นกและแมลงเกาะได้อย่างปลอดภัย มีส่วนที่โดนแดดบ้าง และอยู่ในร่มบ้าง เพื่อไม่ให้อุณหภูมิของน้ำร้อน หรือร่มเกินจนพืชน้ำและพืชชายขึ้นไม่ได้ เพราะความหลากหลายของพืช เป็นตัวสร้างสมดุลของธาตุอาหารในแหล่งน้ำ
5.รักษาหญ้าหลายระดับความสูง การมีพื้นที่ที่ปล่อยให้หญ้ายาวได้บ้างนั้นดีต่อระบบนิเวศ เพราะเมล็ดหญ้าบางชนิดเป็นอาหารให้นกปากสั้นๆ อย่างนกกระจอก นกกระติ๊ด พงหญ้ายังเป็นที่หลบภัยให้สัตว์และแมลง อย่าง เต่าทอง ตั๊กแตน และเป็นวัสดุทำรังของนกกระจาบ การปล่อยให้หญ้าได้ยาวบ้างในพื้นที่ที่เหมาะสม อย่าง ริมแม่น้ำ ริมคลอง ยังช่วยกรองสารเคมีก่อนไหลลงสู่แหล่งน้ำ
6.ทิ้งกองใบไม้ ท่อนไม้ให้ย่อยสลาย พื้นที่ทำกองใบไม้หรือกองปุ๋ยหมัก ควรอยู่ห่างจากตัวบ้าน และแต่ละปีควรรื้อออกไปใช้เป็นปุ๋ยบ้าง เพื่อให้นก (หรือไก่) ช่วยกำจัดแมลงที่มีพิษ กองท่อนไม้ที่วางไว้ในตำแหน่งที่ชื้นเย็น มักดึงดูดให้ผึ้งมิ้มมาอยู่อาศัย รวมทั้งจิ้งเหลน กิ้งกือ และกระสุนพระอินทร์ ซึ่งไม่ได้เป็นสัตว์มีพิษ ซึ่งสิ่งมีชีวิตเหล่านี้ล้วนเป็นแหล่งอาหารสำคัญของกลุ่มนกผู้ล่า
7.ทำบ้านให้นกอยู่ การทำบ้านนกเป็นการจำลองลักษณะโพรงไม้ตามธรรมชาติ เพื่อรองรับการขยายพันธุ์ของนกในฤดูวางไข่ ตำแหน่งของบ้านนกควรหันไปทางทิศที่แดดไม่ส่องเข้ารัง รวมทั้งมีขนาดทางเข้าที่เหมาะกับขนาดนก และติดตั้งให้สูงจากพื้นมากกว่า 2-3 เมตร เพื่อป้องกันแมวปีนขึ้นไปรบกวน
8.ควบคุมมลภาวะทางแสง แสงไฟในสวนที่ใช้ส่องขึ้นต้นไม้ใหญ่เพื่อสร้างบรรยากาศ อาจส่งผลเสียต่อสัตว์ที่หากินช่วงกลางคืน เพราะแสงสว่างและอุณหภูมิที่สูงเกินอาจทำให้สัตว์ไม่สามารถอาศัยบนต้นไม้นั้นได้ เราควรออกแบบแสงให้พอดีกับการใช้งาน และควบคุมทิศทางให้ส่องลงเฉพาะจุดที่ต้องการ
สนใจเรื่องการฟื้นคืนธรรมชาติ ดูเนื้อหาเพิ่มเติมได้จากหนังสือ Rewilding Garden สวนที่เยียวยาโลกและเรา
เขียนโดย ศุภวุฒิ บุญมหาธนากร
ภาพวาดประกอบ ลีนา มะลูลีม
อ่านบทความที่เกี่ยวข้อง
